1. Tìm hiểu về dân ca quan họ Bắc Ninh
1.1. Dân ca quan họ Bắc Ninh là gì?
Dân ca quan họ còn được biết đến với tên gọi dân ca quan họ Bắc Ninh hay quan họ Kinh Bắc, là loại hình dân ca đặc trưng của vùng châu thổ sông Hồng ở miền Bắc Việt Nam. Loại hình dân ca này tập trung chủ yếu tại không gian văn hóa Kinh Bắc - trọng tâm là hai tỉnh Bắc Giang và Bắc Ninh (nay là Bắc Ninh do sáp nhập Bắc Giang vào Bắc Ninh).
Đây là di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc, kết tinh tinh hoa văn hoá Bắc Ninh qua âm nhạc, lời ca, lễ hội và phục trang. Với hình thức hát đối đáp giữa “liền anh” và “liền chị”, quan họ thể hiện mối giao duyên tinh tế và đậm chất nhân văn. Nhờ vậy, dân ca quan họ không chỉ là niềm tự hào của người dân Bắc Ninh mà còn là biểu tượng của văn hoá Kinh Bắc nói chung.
1.2. Nguồn gốc dân ca quan họ Bắc Ninh
Dân ca quan họ Bắc Ninh được hình thành từ thế kỷ 17, bắt nguồn từ tục kết chạ giữa các làng xóm trong vùng. Về mặt nghệ thuật, quan họ được xem là đỉnh cao của thi ca dân gian với lối hát giao duyên độc đáo. Hiện nay, Bắc Ninh còn gần 30 làng quan họ gốc vẫn duy trì và phát triển nét sinh hoạt văn hóa này. Những làng quan họ Bắc Ninh như làng Diềm chính là nơi lưu giữ tinh thần và không gian hát quan họ truyền thống.
Tên gọi “quan họ” đến nay vẫn chưa có lời lý giải chính thức, dù tồn tại nhiều giả thuyết khác nhau. Có giả thuyết cho rằng đây là âm nhạc của “họ nhà quan” – tầng lớp trung lưu nông thôn, còn một truyền thuyết khác kể về ông quan dừng ngựa tại làng Diềm Xá để nghe một cô gái hát và từ đó đặt tên cho làn điệu này. Trong mỗi buổi hát quan họ, các bọn quan họ nam và nữ thường hát đối đáp, với phần lời được chuẩn bị kỹ càng nhưng cũng đòi hỏi khả năng ứng biến linh hoạt của người hát.
1.3. Ý nghĩa của quan họ Bắc Ninh
Quan họ truyền thống Bắc Ninh không chỉ là loại hình dân ca đặc sắc mà còn là biểu tượng văn hóa tiêu biểu của Việt Nam. Dân ca quan họ Bắc Ninh được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại năm 2009, khẳng định giá trị nghệ thuật, lịch sử và nhân văn sâu sắc của loại hình nghệ thuật này. Quan họ mang trong mình vẻ đẹp thanh lịch, duyên dáng, thể hiện tinh thần tài hoa của người dân vùng Kinh Bắc. Đồng thời, nó góp phần giáo dục đạo đức, nuôi dưỡng tình yêu quê hương qua nhiều thế hệ.
Dù xã hội ngày càng hiện đại, quan họ truyền thống vẫn hiện hữu ở từng mái đình, bến nước, gốc đa nơi làng quê Bắc Ninh. Những canh hát vẫn vang lên trong hội xuân, trong không gian thân thuộc của làng quan họ xưa. Sức sống bền bỉ ấy khiến quan họ không chỉ là âm nhạc, mà còn là ký ức văn hóa sống động, lay động lòng người. Chính điều đó đã khiến quan họ Bắc Ninh luôn thu hút và để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng du khách gần xa.
2. Đặc trưng của quan họ Bắc Ninh
2.1. Hình thức hát quan họ
Trong các bài viết giới thiệu về dân ca quan họ Bắc Ninh, bạn sẽ dễ dàng bắt gặp thông tin về hình thức hát đối đáp độc đáo giữa "bọn nam" và "bọn nữ" của làn điệu dân ca này. Mỗi bên sẽ hát luân phiên theo cùng giai điệu nhưng lời ca khác nhau, tạo nên sự giao duyên tinh tế. Các bọn hát được tổ chức quy củ, phân vai rõ ràng, đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng giữa các giọng hát. Trong đó, hát canh và hát hội là hai hình thức tiêu biểu thể hiện rõ nét nhất lề lối của quan họ truyền thống.
2.2. Đặc trưng ca từ và nội dung sâu sắc
Một trong những đặc điểm của dân ca quan họ Bắc Ninh là ca từ được chia thành hai phần: lời chính và lời phụ. Lời chính truyền tải nội dung chính của bài ca, còn lời phụ gồm các âm đệm như “i hi”, “ư hư”, “a ha” giúp giai điệu thêm mềm mại và cuốn hút. Các câu hát thường là ca dao, thơ lục bát được chọn lọc kỹ lưỡng với ngôn từ trong sáng, trang nhã. Nội dung chủ yếu xoay quanh cảm xúc nhớ thương, hò hẹn, chia xa hay gặp gỡ của những đôi lứa.
2.3. Kỹ thuật hát điêu luyện
Kỹ thuật hát quan họ Bắc Ninh nổi bật với bốn lối cơ bản: nền, rền, vang, nảy – đòi hỏi người hát phải thể hiện tròn vành, rõ chữ, mềm mại và duyên dáng. Ngoài ra, nghệ nhân còn sử dụng điêu luyện các kỹ thuật như rung, ngân, luyến, láy để tạo chiều sâu cảm xúc. Trong đó, kỹ thuật nảy hạt mang nét riêng độc đáo, dù có phần tương đồng với chèo hay ca trù. Chính sự tinh tế trong cách xử lý âm thanh này tạo nên dấu ấn khó hòa lẫn của quan họ Bắc Ninh.
2.4. Chuyển điệu thức đặc biệt
Chuyển điệu thức là nét đặc sắc trong dân ca quan họ Bắc Ninh, với hai hình thức: cách biệt và nối liền. Các nghệ nhân khéo léo kết hợp hai hoặc ba âm giai ngũ cung trong một bài, tạo nên sự phong phú và đa dạng về giai điệu. Nhờ bút pháp chuyển điệu điêu luyện, quan họ tránh được sự đơn điệu, đồng thời đạt đến đỉnh cao nghệ thuật trong dòng chảy dân ca Việt Nam.
2.5. Trang phục hát quan họ
Trang phục quan họ Bắc Ninh không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn phản ánh chiều sâu văn hóa của người quan họ. Liền anh thường mặc áo dài năm thân, cổ đứng, viền tà, kết hợp khăn xếp hoặc khăn nhiễu quấn đầu. Trong khi đó, liền chị duyên dáng với “áo mớ ba mớ bảy”, váy đen, khăn mỏ quạ và nón quai thao. Sự hài hòa trong màu sắc và kiểu dáng tạo nên vẻ trang nhã, thanh lịch, góp phần tôn vinh nét đẹp truyền thống của quan họ.
2.6. Các lề lối, tục lệ
Trong quan họ Bắc Ninh, muốn đi hát phải lập thành “bọn” – gồm bọn nam hoặc bọn nữ, mỗi bọn thường có từ 4 đến 6 người, gọi nhau bằng tên thứ tự như anh Hai, chị Ba, anh Tư, chị Năm… chứ không dùng tên thật. Cách xưng hô này thể hiện sự gắn bó, bình đẳng và thân thiết giữa các thành viên trong bọn. Quan họ cũng gắn với nhiều tục lệ truyền thống như kết chạ, kết bạn, ngủ bọn – những nét văn hóa giàu tính cộng đồng của làng quan họ xưa.
Bên cạnh lề lối hát, ẩm thực quan họ Bắc Ninh cũng rất độc đáo. Trầu têm cánh phượng hay cánh quế là lễ vật không thể thiếu khi đón bạn hát. Cơm quan họ dùng mâm đan, bát đàn, với những món thanh đạm như thịt gà, giò lụa, thịt lợn nạc – tránh đồ nhiều mỡ để giữ giọng hát. Những quy định tinh tế ấy góp phần giữ gìn nét văn hóa thanh lịch của người quan họ.
3. Nghe hát quan họ Bắc Ninh ở đâu?
3.1. Lễ hội Lim
Hội Lim là lễ hội tiêu biểu nhất để du khách có thể nghe quan họ Bắc Ninh, diễn ra vào ngày 13 tháng Giêng Âm lịch hằng năm. Từ ngày 12, đồi Lim đã rộn ràng với các lán hát, trò chơi dân gian và không gian diễn xướng quan họ phong phú. Du khách có thể thưởng thức quan họ từ sân khấu, thuyền, cửa đình đến hát canh trong nhà nghệ nhân. Chính sự đa dạng này đã làm nên sức hút đặc biệt của hội Lim suốt bao đời.
3.2. Các câu lạc bộ, đội văn nghệ và Trung tâm văn hóa quan họ
Các câu lạc bộ, đội văn nghệ và Trung tâm văn hóa quan họ Bắc Ninh đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Hàng trăm nghệ nhân, liền anh, liền chị tích cực tham gia biểu diễn, sưu tầm và truyền dạy dân ca quan họ cho thế hệ trẻ. Không chỉ biểu diễn tại các sự kiện địa phương, họ còn giới thiệu quan họ đến du khách trong và ngoài nước. Nhờ đó, tinh hoa quan họ ngày càng lan tỏa và sống mãi trong đời sống văn hóa cộng đồng.
3.3. Các đền, chùa và làng cổ khác ở Bắc Ninh
Ngoài hội Lim, du khách muốn nghe hát quan họ Bắc Ninh còn có thể ghé thăm các làng cổ và di tích nổi tiếng như làng Diềm Bắc Ninh – cái nôi của quan họ, nơi mỗi dịp hội xuân lại rộn ràng những bọn quan họ giao lưu kết nghĩa. Bên cạnh đó, các điểm đến tâm linh như đền Đô, chùa Dâu, chùa Phật Tích không chỉ là nơi hành hương mà còn là không gian diễn xướng dân ca quan họ trong những dịp lễ hội truyền thống.
>>> Tham khảo: Kinh nghiệm du lịch Bắc Ninh 1 ngày cho tín đồ mê xê dịch
4. Những bài hát quan họ Bắc Ninh hay nhất
Nếu bạn yêu thích giai điệu mượt mà và tinh tế của các bài hát quan họ nổi tiếng, dưới đây là 10 bài quan họ Bắc Ninh hay nhất được nhiều người yêu thích:
- Người ơi người ở đừng về
- Bèo dạt mây trôi
- Cây trúc xinh
- Lý cây đa
- Chia rẽ đôi nơi
- Bạn tình ơi
- Chàng buông vạt áo em ra
- Cò lả
- Khách đến chơi nhà
- Lý giao duyên
5. Một số hình ảnh dân ca quan họ Bắc Ninh ấn tượng
Dân ca Bắc Ninh không chỉ gây ấn tượng bằng giai điệu ngọt ngào mà còn bởi hình ảnh sinh hoạt hát quan họ đầy tính nghệ thuật và truyền thống. Dưới đây là một số khoảnh khắc đặc sắc ghi lại vẻ đẹp độc đáo của dân ca quan họ Bắc Ninh.
6. Những câu hỏi thường gặp
6.1. Quan họ Bắc Ninh có từ bao giờ?
Quan họ Bắc Ninh được hình thành từ rất lâu đời, gắn liền với đời sống tinh thần của người dân nơi đây. Theo nhiều nhà nghiên cứu, loại hình dân ca độc đáo này ra đời vào khoảng thế kỷ 17, khởi nguồn từ tục kết chạ giao duyên giữa các làng xóm trong vùng.
6.2. Quan họ Bắc Ninh bắt nguồn từ đâu?
Quan họ Bắc Ninh bắt nguồn từ vùng Kinh Bắc xưa, đặc biệt phát triển mạnh ven sông Cầu – nơi được xem là cái nôi của nghệ thuật dân ca này. Các làng quan họ gốc phân bố rải rác ở cả Bắc Ninh và Bắc Giang (nay được sáp nhập vào tỉnh Bắc Ninh), song tập trung đông nhất là ở khu vực thành phố Bắc Ninh ngày nay.
6.3. Quan họ Bắc Ninh được UNESCO công nhận khi nào?
Giá trị của dân ca Quan họ Bắc Ninh đã được khẳng định khi được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2009. Đây là niềm tự hào không chỉ của người dân Bắc Ninh mà còn của cả dân tộc Việt Nam.
6.4. Lễ hội Quan họ lớn nhất là lễ hội nào?
Lễ hội Quan họ lớn nhất và nổi tiếng nhất chính là Lễ hội Lim, được tổ chức hằng năm tại thị trấn Lim, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Đây là dịp người dân và du khách cùng hòa mình vào không gian văn hóa đặc sắc, lắng nghe những làn điệu quan họ ngọt ngào.
Quan họ Bắc Ninh không chỉ là di sản văn hóa phi vật thể quý giá của dân tộc mà còn là biểu tượng độc đáo của vùng đất Kinh Bắc giàu truyền thống. Với những làn điệu mượt mà, sâu lắng cùng nét giao duyên tinh tế, quan họ đã và đang chinh phục trái tim của biết bao thế hệ. Giữ gìn và phát huy giá trị của quan họ Bắc Ninh chính là góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa Việt Nam ngàn đời.
Nếu có dịp ghé thăm vùng đất quan họ, du khách đừng quên dành thời gian khám phá những di tích văn hóa và thưởng thức không gian dân ca đặc sắc nơi đây. Ngoài ra, để chuyến đi thêm trọn vẹn, bạn có thể lựa chọn nghỉ dưỡng tại Vinpearl Hotel Bắc Ninh - khách sạn 5 sao nằm tại trung tâm sôi động và sầm uất của thành phố.
Sở hữu hệ thống phòng nghỉ hiện đại, Vinpearl Hotel Bắc Ninh mang đến trải nghiệm lưu trú đẳng cấp với đầy đủ tiện ích như nhà hàng sang trọng, spa thư giãn, hồ bơi và phòng hội nghị. Không gian tiện nghi và dịch vụ chuyên nghiệp tại đây chắc chắn sẽ làm hài lòng mọi du khách.
_1742996408_1743220457.jpg)
_1743220365.jpg)
