Chùa Dâu Bắc Ninh: khám phá cổ tự gần 2000 năm tuổi

1. Giới thiệu về chùa Dâu

1.1. Địa chỉ chùa Dâu ở đâu Bắc Ninh?

Chùa Dâu tọa lạc tại phường Trí Quả, tỉnh Bắc Ninh (địa chỉ cũ: phường Thanh Khương, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh). Chùa còn được biết đến với các tên gọi như: chùa Cả, Pháp Vân tự, Cổ Châu tự và Diên Ứng tự. Đây là một trong những ngôi chùa cổ nhất Việt Nam, gắn liền với quá trình du nhập và phát triển của Phật giáo từ thế kỷ thứ II.

Chùa mang giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng và kiến trúc nghệ thuật. Với vai trò là trung tâm Phật giáo cổ đại tại vùng Luy Lâu, chùa Dâu được công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt vào năm 2013.

1.2. Chùa Dâu thờ ai?

Chùa Dâu là ngôi chùa Cả trong hệ thống bốn chùa thờ Tứ Pháp của vùng Kinh Bắc. Chùa Dâu thờ thần Mây (Pháp Vân), trong khi ba ngôi chùa còn lại lần lượt thờ thần Mưa (Pháp Vũ) tại chùa Thành Đạo, thần Sấm (Pháp Lôi) tại chùa Phi Tướng và thần Chớp (Pháp Điện) tại chùa Phương Quan.

Tứ Pháp là biểu tượng của các lực lượng tự nhiên, gắn liền với tín ngưỡng dân gian của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước. Ngoài ra, chùa Dâu còn thờ Đức Thạnh Quang, biểu tượng của thần Siva trong Ấn Độ giáo, phản ánh sự giao thoa văn hóa sâu sắc.

1.3. Lịch sử chùa Dâu

Chùa Dâu có từ bao giờ? Theo các tài liệu và thư tịch cổ, chùa Dâu được xây dựng vào khoảng thế kỷ I - II sau Công nguyên, khi Phật giáo bắt đầu du nhập vào Việt Nam. Thời Bắc thuộc, chùa Dâu từng là nơi tu tập, truyền bá Phật giáo của nhiều cao tăng như: Khâu Đà La, Mâu Tử, Tì-ni-đa-lưu-chi…

Đến thời Lý, Trần (thế kỷ XI - XIV), khi Phật giáo trở thành quốc giáo, chùa Dâu được triều đình quan tâm trùng tu. Đặc biệt, năm 1072 và 1703, tượng Pháp Vân của chùa được rước về kinh thành để cầu tạnh mưa, chứng tỏ vị thế linh thiêng của chùa. Năm 1313, dưới thời vua Trần Anh Tông, chùa Dâu được đại trùng tu bởi trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi, tương truyền có “tháp 9 tầng, cầu 9 nhịp, chùa trăm gian”.

Đến năm 1752, chùa Dâu chính thức được ghi lại trong văn bản chữ với hai bộ sách: Cổ Châu Pháp Vân Phật bản hạnh và Hiến Cổ Châu Phật tổ nghi do thiền sư Tính Mộ và các đệ tử biên soạn. Các tài liệu này không chỉ ghi lại lịch sử xây dựng chùa, mà còn khẳng định vai trò văn hóa – tín ngưỡng sâu sắc trong đời sống người Việt. Trải qua nhiều biến động, chùa Dâu vẫn giữ vị trí trung tâm Phật giáo vùng Kinh Bắc và được công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt vào năm 2013.

1.4. Sự tích chùa Dâu Bắc Ninh

Chùa Dâu Bắc Ninh gắn liền với truyền thuyết Man Nương - một cô gái làng Mãn Xá hiền lành, theo học đạo Phật với thiền sư Khâu Đà La. Một đêm, Man Nương ngủ quên, thiền sư bước qua khiến cô mang thai. Sau 20 tháng, vào mùng 8/4, cô sinh một bé gái và mang đến chùa giao lại cho thiền sư. Thiền sư dùng cây tầm xích gõ vào cây dâu, cây tách ra, ông đặt đứa bé vào rồi cây tự khép lại.

Về sau, cây dâu bị bão cuốn trôi, trôi về Luy Lâu. Quan Sỹ Nhiếp định vớt lên dựng điện nhưng không nhấc nổi. Man Nương buộc dải yếm gọi thì cây nổi lên. Từ cây dâu đó, Sỹ Nhiếp cho tạc tượng Tứ Pháp (Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện) để thờ.

Trong thân cây còn có khối đá sáng kỳ lạ, gọi là Thạch Quang Phật, hiện vẫn được thờ tại chùa Dâu. Huyền tích này thể hiện sự hòa quyện giữa Phật giáo và tín ngưỡng dân gian Việt Nam, tạo nên hệ thống thờ Tứ Pháp độc đáo vùng Kinh Bắc.

2. Cách di chuyển đến chùa Dâu Bắc Ninh

Quãng đường đi từ trung tâm TP Hà Nội đến chùa Dâu khoảng 25km, mất khoảng 50 phút di chuyển tùy phương tiện và tình trạng giao thông. Lộ trình di chuyển như sau: cầu Chương Dương → đường Nguyễn Văn Cừ → đường Cổ Linh → đường Thạch Bàn → phố Nguyễn Thời Trung → đường Nguyễn Văn Linh/QL5 → đường Nguyễn Huy Nhuận/QL17.

Nếu xuất phát từ TP Bắc Ninh, bạn có thể đi chùa Dâu theo lộ trình: đường Lý Thái Tổ → QL38 → đường Nguyễn Trãi → ĐT287 → đường Thuận Thành 5 → Lạc Long Quân/QL17. Tổng quãng đường khoảng 21km, mất gần 40 phút di chuyển trong điều kiện giao thông bình thường.

Về phương tiện di chuyển, bạn có thể đi xe máy, ô tô cá nhân hoặc đi xe buýt số 204 (chạy tuyến Hà Nội - Thuận Thành). Ngoài ra, bạn có thể đặt taxi Xanh SM để trải nghiệm hành trình di chuyển thuận tiện, nhanh chóng.

3. Kiến trúc chùa Dâu Thuận Thành Bắc Ninh

Chùa Dâu Bắc Ninh được xây dựng theo lối kiến trúc cổ “nội công, ngoại quốc”, gồm ba tòa chính: tiền đường, thiêu hương và thượng điện nối liền nhau thành hình chữ công. Toàn bộ khuôn viên rộng hơn 177m² được bao bọc bởi tường xây hình chữ quốc. Các tòa nhà được bố trí cao dần từ ngoài vào trong, tạo thế uy nghi và trang nghiêm cho ngôi chùa cổ.

3.1. Tiền đường

Nhà tiền đường chùa Dâu gồm 7 gian, 2 chái và phía trước là bậc tam cấp trải dài suốt 5 gian giữa. Gian trung tâm nổi bật với hai thành bậc đá chạm hình rồng mang phong cách nghệ thuật thời Trần. Bên trong Tiền đường đặt các ban thờ Hộ Pháp, Đức Ông, Đức Thánh Hiền và Bát Bộ Kim Cương, tạo không gian thờ tự trang nghiêm, cổ kính.

3.2. Tòa thiêu hương

Gian thiêu hương của chùa Dâu nằm ở vị trí trung tâm, nối liền giữa tiền đường và thượng điện. Bên trong gian chính đặt bàn thờ tượng Cửu Long, biểu tượng thiêng liêng trong Phật giáo. Hai hành lang dọc theo gian thiêu hương thờ các vị Diêm Vương, Tam Châu Thái Tử và Mạc Đĩnh Chi – người có công tu bổ chùa. Chùa Dâu có hai hành lang dài nối tiền đường và hậu đường, tạo thành tổng thể hình chữ nhật bao bọc khu vực thiêu hương, thượng điện và các công trình phụ trợ khác.

3.3. Tòa thượng điện

Nhà thượng điện chùa Dâu là nơi trang nghiêm và linh thiêng nhất, nơi đặt pho tượng bà Dâu, tức nữ thần Pháp Vân. Chất liệu làm tượng đến nay vẫn chưa xác định rõ, song truyền thuyết cho rằng được tạc từ gỗ cây dung thụ, một loài cây thiêng mang ý nghĩa biểu tượng. Một số nghiên cứu cho rằng đây có thể là cây cổ thụ trong rừng sâu, mang tính huyền thoại nhiều hơn thực tế.

3.4. Tháp Hòa Phong

Tháp Hòa Phong là điểm nhấn kiến trúc nổi bật của chùa Dâu, cao khoảng 17 mét, tọa lạc giữa sân chùa. Công trình được xây dựng vào năm 1313 dưới triều Trần Anh Tông do trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi khởi công. Tháp ban đầu có 9 tầng, nay còn 3 tầng và được xây bằng gạch mộc nung thủ công, có bốn cửa vòm mỗi tầng.

Tầng hai khắc ba chữ “Hòa Phong tháp”. Bên trong có chuông và khánh đồng đúc năm 1793 và 1817. Chân tháp đặt bệ thờ “Tứ vị Thiên Vương”. Bên trái là bia đá (1738) và bên phải là tượng cừu đá 1.800 năm tuổi. Tòa tháp gắn liền với câu thơ dân gian: “Dù ai đi đâu về đâu/Hễ trông thấy tháp chùa Dâu thì về”.

>>> Khám phá: Du lịch thành phố Bắc Ninh

4. Những trải nghiệm không thể bỏ qua tại chùa Dâu

4.1. Tìm về sự bình yên và ngắm kiến trúc độc đáo của chùa

Chùa Dâu Bắc Ninh là điểm đến lý tưởng trong hành trình du lịch Bắc Ninh 1 ngày dành những ai muốn tìm về sự bình yên và thanh tịnh. Giữa không gian tĩnh lặng, bạn có thể dạo bước chậm rãi, lắng nghe tiếng chuông chùa ngân vang và cảm nhận sự an yên lan tỏa trong tâm hồn.

Đừng quên chiêm ngưỡng kiến trúc độc đáo của chùa, từ cổng Tam Quan cổ kính, mái ngói phủ rêu phong đến tháp Hòa Phong sừng sững. Mỗi công trình đều chứa đựng giá trị lịch sử và vẻ đẹp trầm mặc, khiến nơi đây trở thành điểm dừng chân đầy cảm hứng cho người yêu kiến trúc cổ.

4.2. Chiêm bái, cầu mong những điều tốt đẹp

Khi chiêm bái chùa Dâu, du khách và Phật tử thường gửi gắm những lời cầu nguyện chân thành. Trước pho tượng Pháp Vân linh thiêng, nhiều người khấn nguyện cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, đồng thời cầu bình an, sức khỏe và tài lộc cho gia đình. Đây không chỉ là nghi lễ tâm linh, mà còn là điểm tựa tinh thần để mỗi người hướng về những điều thiện lành, ước nguyện về một cuộc sống an vui, thịnh vượng.

4.3. Chiêm ngưỡng bảo vật quốc gia Mộc bản chùa Dâu

Khi đến chùa Dâu, một trong những trải nghiệm đáng giá nhất chính là được tận mắt chiêm ngưỡng bộ Mộc bản vừa được công nhận là Bảo vật quốc gia vào tháng 01/2024. Bộ Mộc bản chùa Dâu Bắc Ninh gồm 107 ván khắc gỗ thị, có tuổi đời gần 300 năm.

Bảo vật quốc gia này lưu giữ những nội dung quý báu như: truyền thuyết Phật Tứ Pháp, kinh Phật, nghi lễ cầu mưa, cùng nhiều văn bản chữ Hán và chữ Nôm khắc tay cực kỳ tinh xảo. Từng ván khắc mang vẻ đẹp cổ kính, sắc nét với bố cục hài hòa là minh chứng sống động cho sự kết hợp giữa nghệ thuật khắc gỗ truyền thống và tín ngưỡng dân gian Việt Nam.

4.4. Tham gia lễ hội chùa Dâu Bắc Ninh

Lễ hội chùa Dâu Bắc Ninh là dịp để du khách đắm mình trong không gian văn hóa tâm linh đậm nét Kinh Bắc. Lễ hội diễn ra hằng năm vào ngày 8, 9 tháng 4 Âm lịch. Tham gia lễ hội, bạn sẽ được trải nghiệm không khí linh thiêng qua nghi lễ rước tượng Tứ Pháp, các trò diễn dân gian như “Mẹ đuổi con”, “cướp nước”, mang ý nghĩa cầu mưa thuận gió hòa.

Phần hội rộn ràng với các hoạt động như hát quan họ trên thuyền rồng, múa rối nước, thi cờ tướng, hát văn… Lễ hội không chỉ là dịp gửi gắm ước nguyện, mà còn là hành trình trở về với cội nguồn văn hóa, hòa mình vào nhịp sống truyền thống đầy sắc màu và ý nghĩa.

4.5. Kết hợp tham quan các địa điểm lân cận

Trong hành trình chiêm bái và khám phá chùa Dâu, du khách có thể kết hợp tham quan nhiều địa điểm du lịch Bắc Ninh lân cận như sau:

Chùa Bút Tháp (cách khoảng 4,2km): Chùa Bút Tháp (tên cổ Ninh Phúc Tự) là công trình tâm linh nổi tiếng với kiến trúc đặc sắc thời Lê – Nguyễn. Ngôi chùa Bắc Ninh này sở hữu nhiều pho tượng cổ đẹp, tiêu biểu là tượng Phật Quan Âm nghìn mắt nghìn tay và bốn nhóm bảo vật quốc gia được công nhận vào năm 2012 và 2020.
Đền thờ Kinh Dương Vương (cách khoảng 5,0km): Đền thờ Kinh Dương Vương là nơi thờ vị vua đầu tiên của nước Việt và đã được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia năm 1993. Công trình được xây dựng bên hữu ngạn sông Đuống, trên nền đất cao, có kiến trúc hai tầng chồng diêm tám mái.
Chùa Phật Tích (cách khoảng 9,8km): Chùa Phật Tích là ngôi chùa cổ gần nghìn năm tuổi, được xây dựng từ thời Lý. Đây từng là trung tâm Phật giáo lớn của nước ta ở thời Lý – Trần, đồng thời là nơi giao thoa tín ngưỡng, văn hóa trong và ngoài nước.
Chùa Nôm (cách khoảng 10,3km): Chùa Nôm còn được gọi là Linh Thông Cổ Tự, nằm trong quần thể di tích làng Nôm. Đây là ngôi đại tự nổi tiếng Bắc Bộ, mang dáng vẻ cổ kính, yên bình với nhiều trụ cột, kèo bằng gỗ quý. Chùa nổi bật với hàng trăm pho tượng đất nung sống động, thuộc nhiều hệ phái Phật giáo như: Tam Thánh, Tam Thế, Thập Bát La Hán...

>>> Mách bạn: Địa điểm du lịch gần Bắc Ninh siêu hấp dẫn

5. Một số lưu ý khi tham quan chùa Dâu ở Bắc Ninh

Tham quan chùa Dâu và du lịch tâm linh Bắc Ninh là hành trình trải nghiệm ý nghĩa với cơ hội tìm hiểu kiến trúc, lịch sử và tín ngưỡng dân gian đặc sắc. Để có trải nghiệm trọn vẹn, du khách nên lưu ý một số điều sau:

Trang phục lịch sự, kín đáo: nên mặc quần áo dài, che vai và đầu gối; tránh trang phục quá ngắn, hở hang hoặc màu sắc lòe loẹt
Thái độ trang nghiêm: giữ yên lặng, không nói chuyện lớn tiếng, không đùa giỡn trong khuôn viên chùa. Hạn chế sử dụng điện thoại và không chụp ảnh ở những khu vực có biển cấm hoặc đang diễn ra nghi lễ
Thắp hương và lễ vật: nên chuẩn bị lễ chay như hoa quả, bánh kẹo, xôi chè… và chỉ thắp từ 1 - 3 nén hương ở mỗi ban thờ để tránh tạo khói và đảm bảo an toàn
Bảo vệ di tích: không chạm vào tượng Phật, cổ vật, pháp khí nếu không có hướng dẫn và tuyệt đối không khắc tên, vẽ bậy hay xả rác trong khuôn viên chùa
Giữ gìn tư trang: vào mùa lễ hội hoặc ngày cao điểm, nên giữ đồ cá nhân cẩn thận, tránh bị thất lạc, mất mát

6. Câu hỏi thường gặp

6.1. Chùa Dâu ở tỉnh nào?

Chùa Dâu thuộc tỉnh Bắc Ninh, nằm tại phường Trí Quả (trước đây là phường Thanh Khương, thị xã Thuận Thành). Đây là một trong những ngôi chùa cổ nhất Việt Nam và là điểm du lịch tâm linh tiêu biểu của tỉnh Bắc Ninh, gắn liền với tín ngưỡng thờ Tứ Pháp.

6.2. Chùa Dâu có tên gọi khác là gì?

Chùa Dâu còn được biết đến với các tên gọi khác như: chùa Cả, Pháp Vân tự, Cổ Châu tự và Diên Ứng tự. Những tên gọi này phản ánh vai trò đặc biệt của chùa trong hệ thống thờ Tứ Pháp và lịch sử phát triển của Phật giáo tại vùng Luy Lâu xưa.

6.3. Chùa Dâu xây dựng năm nào?

Chùa Dâu được khởi công xây dựng vào năm 187 và hoàn thành vào năm 226, dưới thời kỳ Bắc thuộc. Đây là ngôi chùa cổ nhất Việt Nam, gắn liền với quá trình du nhập và phát triển của Phật giáo tại vùng Luy Lâu, trung tâm Phật giáo sớm nhất ở nước ta.

6.4. Đi chùa Dâu Bắc Ninh cầu gì?

Khi đến chùa Dâu Bắc Ninh, du khách và Phật tử thường cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, bởi nơi đây thờ thần Mây (Pháp Vân). Bên cạnh đó, nhiều người còn thành tâm đến chùa để cầu bình an, sức khỏe, công danh, tài lộc, hoặc xin con cái, duyên lành.

Chùa Dâu Bắc Ninh là ngôi chùa cổ nhất Việt Nam và là biểu tượng giao thoa giữa Phật giáo và tín ngưỡng dân gian bản địa. Với kiến trúc đặc sắc cùng những bảo vật quốc gia quý giá, ngôi chùa mang trong mình giá trị văn hóa, lịch sử và tâm linh sâu sắc. Qua các trải nghiệm chiêm bái, tham quan, chùa Dâu Bắc Ninh trở thành điểm đến không thể bỏ qua với những ai yêu mến di sản và muốn tìm lại sự bình yên giữa cuộc sống bộn bề.

Nếu bạn đang tìm nơi lưu trú trong hành trình khám phá văn hóa vùng Kinh Bắc thì Vinpearl Hotel Bắc Ninh chính là lựa chọn lý tưởng. Khách sạn tọa lạc ngay trung tâm thành phố Bắc Ninh, cao 29 tầng với 265 phòng nghỉ hiện đại.

Vinpearl Hotel Bắc Ninh ghi dấu ấn với thiết kế lấy cảm hứng từ nghệ thuật mây tre đan, mang đến không gian ấm cúng, sang trọng mà vẫn đậm đà bản sắc Việt. Khách sạn có hệ thống tiện ích đẳng cấp như: nhà hàng Ý tinh tế, sky bar view toàn cảnh, Vincharm Spa và không gian hội họp chuyên nghiệp, đáp ứng mọi nhu cầu từ công tác, hội nghị đến nghỉ dưỡng. Chính vì thế, Vinpearl Hotel Bắc Ninh sẽ mang đến cho bạn kỳ nghỉ đáng nhớ trong hành trình khám phá vùng Kinh Bắc giàu bản sắc.